Historiek van de Confraternitas

Ten gevolge van de SPAANSE FURIE zijn in 1576 heel wat Antwerpse archieven verloren gegaan. Van de tijd nadien, bestaan nog neergeschreven COSTUYMEN die onder meer betrekking hebben op de gerechtswereld in Antwerpen. Zo is er een ORDONNANTIE van 1580 dat het aantal procureurs beperkt tot 36, omdat een groter getal : "vele processen geoorsaect ende gevoet worden (...), en causeert dan grootte confusie ende désordre int feyt vanden procedueren, in plaatse van goede politye ende geregeltheit." Waar is de tijd...

Die costuymen en ordonnanties kunnen aangezien worden als de voorlopers van de CONFRERIE VAN SINT-YVO, opgericht anno 1630. 58 rechtsgeleerden & practizynen vroegen toelating aan de geestelijke en wereldlijke overheid om een Confraternitas op te richten. Lang voordien, in 1348, werden reeds Confraterniti Sancti-Yvonis opgericht in Parijs, Orleans en Pau, dit was amper één jaar na de heiligverklaring van Sint-Yvo (1253-1303).

De originele geschriften en statuten van 1630 zijn bewaard gebleven. Uit dit 370 jaar oude boek blijkt dat de leden ieder jaar de solemnele mis moesten bijwonen én ten offer dienden te gaan. De verplichte jaarlijkse bijdrage beliep 24 stuyvers. Iedereen moest handtekenen in het boek. Wie niet voldeed aan deze voorwaarden, werd niet "geadmiteert" en kon niet pleiten of zaken behandelen in Antwerpen. Het ontstaan van de balie, de toenmalige pleitbezorgers en de notarissen ligt dus in onze Confraternitas!

De aanvraag werd gedaan door de advocaten, procureurs en notarissen. Men veronderstelde dat de rechters en de geestelijken op eigen initiatief zouden aansluiten. Zij waren vrijgesteld van de jaarlijkse bijdrage...

Hetzelfde jaar volgde de goedkeuring van zowel het College van Burgemeester en Schepenen als van de Bisschop van Antwerpen. Deze laatste, ondersteund door pauselijke bullen, schonk 40 dagen aflaat aan diegenen die de jaarlijkse mis bijwoonden, een twist bijlegden of in een geding "pro deo" optraden.

Dit monopolie werd in de loop van de zeventiende eeuw meerdere malen betwist. Nochtans werd de bestendiging ervan herhaaldelijk officieel bevestigd.

Het bestuur of de RAAD bestond uit een hoofdman, een secretaris en assessoren. Zij werden om de drie jaar herkozen. De secretaris moest afwisselend een advocaat, procureur of notaris zijn.

In 1636 werd in de recente en nog extra muros gelegen Sint-Jacobskerk van Antwerpen door Laurentius BIEL een KAPEL ingericht ten behoeve van de Confraternitas. Voordien vond de jaarlijkse mis plaats in het Beggaarden-klooster.

De Confraternitas kende een grote bloei. Behoren tot de RAAD betekende een groot aanzien : onder de opeenvolgende hoofdmannen tellen we een bisschop, 19 binnen- of buitenburgemeesters van Antwerpen, schepenen, officialen van het bisdom, enz.



In de archieven staat beschreven dat het feest van Sint-Yvo op 19 mei een jaarlijkse stadsgebeurtenis was, met dagen van voorbereiding en feestelijkheden. 19 mei werd een verplichte verlofdag (zelfs de notarissen mochten op die dag geen akten verlijden) Voor de solemnele mis in Sint-Jacob werd de rode loper uitgerold. Karossen reden aan en af. Iedereen was in feestkledij. Zelfs de oproepingen van de "gestelde lichamen" tijdens de dagen voordien gebeurde met veel luister en volksaandacht !

Tijdens de mis, die werd gehouden aan het altaar van Sint-Yvo, werd veel aandacht besteed aan de muziek en aan de "oratio's". Vele bekende geestelijken hielden opmerkelijke homilies, die werden uitgeschreven in het boek van de Confraternitas. Vanaf 1730 werd na de mis een banket gehouden, dat uitgroeide tot een jaarlijks festijn.

Antwerpen vervulde een pioniersrol. Onze Confraternitas ontving in 1672 enkele beenschilfers van de heilige Yvo, die in 1675 werden ingebracht in de reliek van zilver, die tot op vandaag nog bestaat en wordt vereerd.

Vanuit Antwerpen werden in 1677 en 1679 relikwiën geschonken aan de nieuw opgerichte Confraterniteiten in Gent en Mechelen. Uit de Confraternitas in Gent is het Bureau van Consultatie en Verdediging ontstaan, hetgeen later, mits een Keizerlijk Decreet van 1733 na advies van de Raad van Vlaanderen, ook tot ontstaan van de Kosteloze Rechtsbijstand heeft geleid.



In 1691 ontstond een geschil met de Confraternitas in Brussel, die toen bedachten dat ook het pleiten voor het Hof van Beroep uitsluitend was voorbehouden aan de Confraters van Brussel. Het geschil werd beslecht in het voordeel van Antwerpen...

Vanaf 1764 en verder in de loop van deze 18de eeuw zwakten de confreries en gilden af. Jozef II maakte hen het leven reeds moeilijk en uiteindelijk verdwenen ze ten tijde van Franse Omwenteling.

In 1909 werden de activiteiten officieel hernomen, nadat rond de eeuwwisseling advocaten, enz., elkaar al eens terug ontmoetten bij gelegenheid van herdenkingen van overleden confraters. Op 8 december werden de statuten ondertekend onder leiding van advocaat Victor Jacobs. Deze hoofdman heeft, ondanks de navolgende wereldoorlogen, onmiddellijk een nieuw élan weten geven aan de Confraternitas.

Een groot verschil met de 17de en 18de eeuw is wat men zou kunnen noemen het onderscheid der staatsmachten. Geen burgemeesters meer die hoofdman van de Confraternitas werden, maar wel voorzitters van de rechtbank van eerste aanleg, advocaten, pleitbezorgers of notarissen. Het hoofdmanschap werd ad vitam bekleed. Zo bleef de Confraternitas omwille van een ziektetoestand van de hoofdman de facto maar uitdrukkelijk gewild door de Raad zonder werkende hoofdman van 1951 tot 1957.



Telkenmale een confrater overleed, werd een herdenkingsmis gehouden, dit vanaf 1956 om 8 uur ís ochtends ! Nadien nuttigde men samen het ontbijt, veelal ten huize van één van de leden van de Raad.

Maar de voornaamste activiteit bleef de jaarlijkse feestdag van Sint-Yvo.

Later verhuist de Confraternitas voor jaren naar restaurant De Landsknecht. U vindt dit alles terug in het tweede archiefboek van de Confraternitas. In 1963, vandaag 40 jaar geleden..., worden de parkeerproblemen in de buurt van de Sint-Jacobskerk aangeklaagd.

Op 16 maart 1972 werd een belangrijke vergadering van de Raad gehouden, met een nieuwe hoofdman en zes nieuwe raadsleden. Een voorstel van 1957 werd hernomen en thans aanvaard : voortaan slechts één jaarlijkse requiemmis voor alle overledenen van het voorbije gerechtelijk jaar en dit om 19 uur i.p.v. 8 uur 's ochtends... De misviering bij de start van het gerechtelijk jaar wordt behouden om 11 uur, maar niet voor lange tijd. De navolgende jaren wordt dit tijdstip telkens verlaat met een half uur om uiteindelijk ook te worden vastgelegd om 19 uur.

Na het overlijden van stafhouder E.OOMS, die negen jaar lang de bezielende hoofdman was en in 1980 met veel kunde en luister het 350 jarig bestaan van de Confraternitas organiseerde, volgt op 1 maart 1982 een nieuwe belangrijke vergadering van de raad met enkele innovaties:



• zoals het vroeger was voor de secretaris van de Raad, zal voortaan de Hoofdman niet meer ad vitam maar voor drie jaar worden verkozen door de Raad. Het zal opeenvolgend een magistraat, advocaat of notaris zijn ;
• zoals ooit voorgesteld in 1957 wordt ieder jaar een Vastenconferentie ingericht ;
• de Confraternitas zal in zijn midden een proost of moderator opnemen. De eerste in de geschiedenis van onze Confraternitas is Z.E.H. E. EYKENS, toenmalig vicaris-generaal en officiaal van het Bisdom Antwerpen.

De Vastenconferenties startten in 1984 met groot succes dank zij de spreker (Mgr. EYKENS) en het onderwerp, nl. het vernieuwd Kerkelijk huwelijksontbindingsrecht. Tweemaal mochten we onze bisschop VANDENBERGHE als spreker begroeten. Ook de toespraken van stafhouder Jacques DIERCKX over zijn bedevaarten te voet doorheen Europa kenden een grote opkomst.

Op 16 februari 1988 wordt voor het eerst sedert 1630 een vrouw als lid van de Raad opgenomen! In 1996 werd beslist om ook eens maar niet ieder jaar een uitstap te organiseren, te beginnen naar CANTERBURY op 27 september 1997.

De 21ste eeuw heeft ook voor onze Confraternitas wat verandering gebracht. Sedert 2001 werden de gerechtsdeurwaarders opgenomen en in de Raad werd op 12 december 2002 beslist, dit na enkele aanvragen daartoe, om de Confraternitas eveneens open te stellen voor de magistraten, advocaten, enz. van de arrondissementen Mechelen en Turnhout. Zo hebben we onszelf op provinciaal niveau verheven. Nu we weten dat de balies en het notariaat anno 1630 zijn ontstaan uit de Confraternitas van Sint-Yvo, ligt voor de toekomst onze Confraternitas misschien ook aan de basis van een nieuwe gerechtelijke territoriale indeling!

Ivo Mennes,

hoofdman

Toespraak gehouden in de Sint-Jacobskerk te Antwerpen op 8 mei 2003 bij gelegenheid van de herdenking van het 700 jarig overlijden van Sint-Yvo.